Kultura

Moderni konkvistadori

Autor: Ivan Bazrđan

Orlando fon Ajnsidel, Virunga

We lay, we lay our own

We lay to rest our own

We brave the skies that glow

And prey so long

They take our freedom

They try to take our soul

Oh no,

                                                               We will not go !

Virunga je najstariji Nacionalni park prirode u Africi osnovan davne 1925. godine i nalazi se u istočnom delu Demokratske Republike Kongo. Park 1979. godine postaje deo svetske prirodne baštine i stavljen je pod zaštitu UNESKA. Pored visoko razvijenog biodiverziteta i izuzetne lokacije, koja uključuje i nekoliko vulkana i čuveno Jezero Edvard, najpoznatiji je kao jedno od poslednjih staništa planinskih gorila. Ova životinjska vrsta predstavlja najveće blago Konga, koje bi uz vanvremenske prirodne lepote parka Virunga trebalo da privlači veliki broj turista u ovu afričku državu. Ali, usled gotovo neprestanog građanskog rata, Kongo je poprilično nesigurna država za pravljenje turističkih izleta, pa su stoga i prihodi od turizma trenutno mizerni.      Orlando fon Ajnsidel, reditelj dokumentarnog filma, koji nosi isti naslov kao i park, smelo otkriva razne skrivene puteve kapitala i predočava nam uzročno-posledične veze koje su dovele Kongo u današnje stanje. Stoga, film Virunga nije samo još jedan dokumentarni film o prirodnim lepotama Konga, nego je pre svega jedna geopolitička studija o neokolonijalnim centrima moći i njihovim uticajima na nerazvijene zemlje Afrike. Naime, jasno nam je da su velike kolonijalne sile Zapada, nakon Drugog svetskog rata i želje većine njihovih kolonija za osamostaljenjem, potražile razne načine i metode koje bi im poslužile da i dalje indirektno gospodare svojim pređašnjim prekomorskim posedima. Setimo se samo decenijama zabranjivane scene u Kopolinom klasiku Apokolipsa danas, koja prikazuje francusku porodicu koja ne želi da napusti svoj posed u Vijetnamu, jer smatra da je to njihova zemlja i da su oni s punim pravom njeni vlasnici.

Takođe, reprezentativan primer je upravo i Kongo, dugogodišnja vazalna oblast verovatno najsurovije kolonijalne sile Belgije, koja je i nakon proglašenja nezavisnosti Konga više decenija kontrolisala 70-80 procenata kapitala ove ogromne afričke države. Najpoznatija pljačka svakako je vezana za Katangu, provinciju u Kongu šesnaest puta veću od Belgije i dobro poznatu po svom ogromnom rudnom bogatstvu i dijamantima. Koliko je Katanga važila kao obećana zemlja dokazuje i što je srećemo u domaćoj kinematografiji. Reč je o mračnom i upečatljivom filmu Na putu za Katangu Živojina Pavlovića, u kom glavni junak Pavle Bezuha (Svetozar Cvetković) neprestano priča kako će otići u Katangu i za samo dve godine rada zaraditi novac za ceo svoj život. Naravno, Pavle Bezuha, nije mogao da vidi da bi on radio za tamo neku siću dok bi neko drugi strpao ogromnu lovu u svoj džep.

Reditelj filma Virunga želi da izvrši demitologizaciju naizgled dobrodušnih zapadnjaka koji su tu prividno zarad opšteg dobra i prosperiteta i nastoji da ih prikaže onakvim kakvi zaista jesu – kao nemilosrdne kapitalističke moćnike pljačkaše. Sukob između puta novca i očuvanja prirode nastao je kada je britanska kompanija SOCO, čija je specijalnost traženje i eksploatacija nafte u rizičnim područjima, otkrila da u oblasti parka Virunga postoje potencijalno ogromne zalihe crnog zlata. Ali, pošto se nafta nalazi na svetskom zaštićenom prirodnom dobru međunarodno pravo ne dozvoljava nikakve aktivnosti koje bi mogle da utiču na izgled parka. To naravno ne predstavlja ništa za beskompromisne čelnike naftne kompanije, koji uprkos zakonskim zabranama (setimo se bombardovanja naše zemlje 1999) nasilno prodiru u park i počinju da vrše ispitivanja zemljišta. Oni ništa od ovoga ne bi mogli da urade bez podrške lokalne vlade i korumpiranih glavešina kojima je svaki vid zarade dobrodošao. Takođe, pored narodne kongoanske armije tu su i M23 pobunjenici, koji će, u jednom trenutku i preuzeti kontrolu nad područjem u kom se nalazi park Virunga. Na pitanje otkuda toliko oružja u jednoj tako nerazvijenoj i siromašnoj zemlji odgovor je vrlo lak – zapadne sile, kojima najviše odgovara stalna nestabilnost Konga neprestano podupiru, vojno i novčano, onu stranu, koja će im omogućiti lakše manipulisanje zemljom. Vidimo da novac danas funkcioniše istovetno kao i inficirano ćebe, koje su konkvistadori davali Indijancima, neotpornim na bolesti belih ljudi, kako bi ih istrebili i porobili.

Najžešći protivnici naftne kompanije, a ujedno i junaci filma Virunga, jesu Emanuel de Merod, glavni upravnik parka, Katembo komandant rendžera zaduženih za očuvanje parka, mlada francuska novinarka Melani i staratelj nad gorilama Andre. Iako pripadnik naroda koji je poslednji ukinuo ljudske zoovrtove, Belgijanac Emanuel de Merod, potomak kraljevske porodice, postupa u skladu sa viteškom maksimom Noblesse oblige. On ne pristaje na kompromise, jer zasigurno zna šta će se desiti ukoliko se naftnoj kompaniji oslobodi prolaz – nakon što se izvuče nafta, koja je potrošni resurs, ostaće samo upropašćen park, koji nikada više neće moći da se reaktivira. Njegovo odlučno odbijanje imaće za epilog da će biti upucan četiri puta, ali će ipak uspeti da preživi. Kao glavni razotkrivač pravog lica naftne kompanije u filmu nameće se suludo hrabra mlada novinarka Melani, koja je prilikom večera sa visokim zvaničnicima kompanije SOCO nosila kameru i tajno snimala razgovore. Iz snimljenih razgovora vidimo  da ovi ljudi stanovnike Konga još uvek doživljavaju kao krvoločne divljake, koji i nisu za bolje nego da budu izrabljivani. Takođe, izuzetno su zanimljivi intervjui sa ribarima sa Jezera Edvard na kom bi trebalo da počnu istraživanja oko nafte. Ovi siromašni ljudi, koji bi verovatno i nešto profitirali od njenog pronalaska, ne žele nikakav vid istraživanja, već žele samo da žive kao i pre. Jasno im je da sve što bi dobili jesu sitne pare, za njih možda velike, za koje bi bila prodata večna prirodna lepota Konga. Kompanija SOCO, naravno, licemerno negira bilo šta od onog što se navodi u filmu, ali ako odete na njen sajt videćete da jedan od prostora njihovog delovanja zaista jeste Demokratska Republika Kongo.

Pored temeljne demografsko-političke slike Konga u filmu se nalazi i izuzetno potresna priča o poslednjim planinskim gorilama. Ove životinje su na ivici isterbljenja, što zbog lovokradica, što zbog onih koji samo žele da ih poubijaju kako park više ne bi bio zaštićeno dobro. Andre, kao rendžer, ima zadatak da brine o četiri gorile, koje su ostale nakon što su im lovokradice ubile roditelje i da ih pripremi za ponovni povratak u divljinu. Njegov odnos sa ovim predivnim životinjama pokazuje nam ih, ne kao obične životinje, već kao bića čija su osećanja gotovo poput ljudskih. Mlade gorile vole da su u centru pažnje  isto kao i ljudska deca, a u stanju su i da umru od tuge što se vidi iz smrti preplašenog Kamboka, koji umire neposredno nakon što je rat ponovo počeo. Stravični su kadrovi koji prikazuju izbezumljene životinje kako beže glavom bez obzira usled ponovo otpočetog rata, kao i slike neba nad Virungom, koje je, analogno situaciji na zemlji, stalno natmureno i sevajuće. Tek što su se vratili lavovi, bivoli, slonovi i nilski konji u park, a planinske gorile ponovo počele da se razmnožavaju, nanovo je počeo sukob, koji će verovatno dokazati da je nesebičan i human trud rendžera, možda bio uzaludan. Šta ove životinje predstavljaju za lokalno stanovništvno najbolje pokazuju snimci vidno potresenih ljudi koji sahranjuju masakrirane gorile kao ljude, a ljudi koji su došli sa strane da izmuzu pare naprosto ne mogu da veruju šta je neko u stanju da uradi zbog, kako oni vole da kažu, jednog običnog jebenog majmuna. Izgleda da danas ono što ne donosi profit i od čega se ne zarađuju hrpe novca modernom čoveku više ne može biti ni predmet ljubavi.

Za kraj ostaje samo da kažem da ovaj izuzetno hrabar i potresan film treba proglasiti opštim ljudskim dobrom. Možda bi najbolje bilo kada bi svaki stanovnik planete bio u obavezi da ga pogleda, jer sam ubeđen da ovaj film čoveka, pored toga što čini osvešćenijim, čini  i boljim.