Blog

Zbog čega je sukob u Jemenu ujedinio arapski svijet?

Saša Aulić, Banja Luka

Mnogi će reći da nestabilnost i ratovi na Bliskom istoku već odavno ne predstavljaju nikakvu novost za ostatak svijeta, te da jedinu nedoumicu predstavlja to kada će i gdje buknuti neki novi sukob na prostoru tog turbulentnog regiona. Stoga je i eskalacija sukoba u Jemenu početkom godine, kada su šiitski Huti pobunjenici, ušli u glavni grad Sanu i zauzeli predsjedničku palatu, u svjetskoj javnosti doživljena više kao nekakav plemenski obračun na periferiji svijeta, nego kao potencijalno opasan sukob na geostrateški važnom i izuzetno osjetljivom području.

Konfliktni potencijal koji su u sebi nosili januarski nemiri u Jemenu do punog izražaja je došao prošle sedmice, kada je desetočlana, mahom arapska koalicija[1] na čelu sa Saudijskom Arabijom pokrenula vojnu intervenciju na tu zemlju, sa ciljem da porazi proiranske Huti pobunjenike, istjera ih iz glavnog grada, a zatim na vlast vrati svrgnutog predsjednika Hadija, inače bliskog saveznika kraljevske kuće u Rijadu. Ono što posebno privlači pažnju u pogledu jemenskog sukoba svakako je jedinstvo, odnosno širok konsenzus uspostavljen između različitih i nerijetko suprostavljenih arapskih zemalja, sa afričkog i azijskog kontinenta, geografski raspoređenih od Atlantika do Persijskog zaliva. Stoga je teško ne zapitati se zbog čega je jedna zemlja poput Jemena uspjela ono što je rijetko ko u savremenoj istoriji mogao - da ujedini arapski svijet i približi interese, s jedne strane sekularne republike poput Egipta, a sa druge islamističkih monarhija i ponekada čak međusobno suprostavljenih rivala poput Saudijske Arabije i Katara. Da bismo pokušali odgovoriti na ovo pitanje, moramo poći od elementarne geografije.

Jemen je zemlja koja se nalazi na jugozapadu Arabijskog poluostrva. Kopneno graniči sa samo dvije zemlje – Saudijskom Arabijom na sjeveru i Omanom na istoku, dok je od Afrike odvojena 30 kilometara širokim moreuzom Bab el Mandeb. Pomenuti moreuz spaja Crveno more sa Adenski zalivom i Arabijskim morem i predstavlja ključnu komunikaciju između Sredozemnog mora i Indijskog okeana. Kolika je važnost Bab el Mandeba za globalnu ekonomiju dovoljno govori podatak da kroz taj prolaz dnevno prođe oko 3.8 miliona barela sirove nafte i drugih naftnih derivata, što ga svrstava među najprometnije moreuze na svijetu.[2] Dodamo li tome činjenicu da najveći dio nafte koji prolazi kroz Bab el Mandeb dolazi upravo iz arapskih petro-monarhija poput Saudijske Arabije, Katara ili Kuvajta, zainteresovanost ovih zemalja za kontrolu Jemena, a samim tim i strateški važnog moreuza, čini se kao sama po sebi razumljiva.

S druge strane, ukoliko bi šiitski Huti pobunjenici, podržani od Irana kao najvećeg geopolitičkog rivala bliskoistočnih sunitskih monarhija, učvrstili svoju vlast u Jemenu, to bi ih dovelo u poziciju da ugroze i nestabilnim učine najvažnije pomorske rute za izvoz energenata sa Bliskog istoka, što bi moglo da ima nesagledive posljedice po ekonomiju Saudijske Arabije i drugih izvoznika nafte iz regiona. Međutim, ne samo po njih. Pored zemalja koji proizvode i čije ekonomije u velikoj mjeri zavisi od izvoza energenata, na udaru bi se, takođe, našle i neke od tranzitnih zemalja. Tu dolazimo do jedne velike arapske zemlje koja se takođe nalazi u koaliciji formiranoj protiv šiitskih pobunjenika u Jemenu. Riječ je o Egiptu.

Premda savezništvo Egipta sa Saudijskom Arabijom, a pogotovo Katarom, sa kojima su odnosi nakon obračuna egipatske vlasti sa Muslimanskim bratstvom na najnižem mogućem nivou, može izgledati neprirodno, ono ipak samo potvrđuje poznatu rečenicu lorda Palmerstona da su u odnosima među državama samo interesi vječni, a ne i (ne)prijateljstva. Da bismo prepoznali interes Egipta u aktuelnoj jemenskoj krizi, morali bismo ponovo ukalkulisati nezaobilazni geografski faktor. Egipat, naime, kao najvažnija tranzitna zemlja na izrazito prometnoj pomorskoj komunikaciji između Indijskog okeana i Sredozemnog mora, samo na osnovu taksi za prolaz brodova Sueckim kanalom, godišnje zaradi oko pet milijardi dolara.[3] Neophodan uslov za produktivno funkcionisanje Sueckog kanala, a samim tim i profita koji egipatska ekonomija ostvaruje na osnovu njega, jeste bezbjednost Adenskog zaliva i Crvenog mora, odnosno puna prohodnost moreuza Bab el Mandeb koji spaja pomenute akvatorije. Drugim riječima, ukoliko bi konsolidovana šiitska i proiranska vlast u Jemenu došla u poziciju da destabilizuje gore navedenu pomorsku rutu, to bi moglo da nanese veliku štetu, ne samo regionalnim neprijateljima Irana, poput Saudijske Arabije i Katara, već takođe i Egiptu, prije svega kroz devalviranje povlaštenog geografskog položaja koji ta zemlja posjeduje.

Imajući u vidu sve navedene faktore, (od geografskog, odnosno geostrateškog položaja Jemena, ekonomskih interesa arapskih petro-monarhija, finansijskih benefita tranzitnih zemalja, pa sve do nezaobilaznog vjerskog činioca koji se manifestuje kroz vijekovni antagonizam i geopolitičko rivalstvo vodećih sunitskih i šiitskih sila na Bliskom istoku) atipično jedinstvo i odlučnost arapskih zemalja u pogledu načina rješavanja jemenske krize dobijaju mnoštvo raconalnih objašnjenja, te još jednom podsjećaju na neprikosnovenost interesa u međunarodnim odnosima i njihovu superiornost u odnosu na ideološke i bilo koje druge razlike.

Autor je operativni urednik Novog Polisa iz Banja Luke

[1] Pored Saudijske Arabije u koaliciji se nalazi još osam arapskih zemalja (Katar, Kuvajt, Jordan, Ujedinjeni Arapski Emirati, Bahrein, Egipat, Sudan i Maroko) i samo jedna nearapska, a to je Pakistan.

[2] http://www.eia.gov/countries/regions-topics.cfm?fips=wotc&trk=p3

[3] http://www.voanews.com/content/egypt-suez-canal-dreams-tempered-by-continued-unrest/2618580.html