Agora

ŠTA ZNAČI BITI KINEZ? DRUGI DIO

Nacionalizam i identitet u Xi-jevoj Kini

PERI LINK, FOREIGN AFFAIRS

Ogromni napori domaće bezbjednosti u Pekingu su usmjereni prvenstveno ka gušenju protesta kineske niže klase. Ali, nisu svi izvori savremene nestabilnosti ukorijenjeni u ekonomskim nejednakostima. Na primjer, dugogodišnju zabrinutost stvara sukob oko moći unutar elita. Posljednje stranačko prepiranje se odvilo između tzv. prinčića (djece istaknutih revolucionara), frakcije Mlade lige (saveznika bivšeg predsjednika Hu Jintao-a) i Šangajske bande (saradnika bivšeg predsjednika Jiang Zemin-a).

Razdor između takmičarskih frakcija elita razlikuje se od trenja između elita i najniže klase, ali dva nivoa konflikta se mogu ujediniti kada pripadnici elite uvide mogućnosti za manipulaciju opštim nezadovoljstvom, u svoju korist. Ovo je, na primjer, zabilježeno između 2009-2011, kada je Bo Xilai, prinčić iz loze Chongqing širio naokolo bijes povodom korupcije u cilju dobijanja podrške za svoj pokušaj da prestigne svog rivala prinčića Xi-ja i pozicionira sebe kao sljedećeg vođu zemlje. Boov gambit je propao: on sada sjedi u zatvoru. Istovremeno, podigavši se na vrh, Xi sada koristi antikorupcijsku kampanju kako bi podigao sopstvenu popularnost i oborio suparnike.

Jedan od znakova nesigurnosti unutar elita je nastojanje mnogih da pošalju svoje bogatstvo i porodicu u inostranstvo. Mnogi bogati Kinezi su emigrirali posljednjih godina ili su bar preduzeli korake da olakšaju svoju emigraciju u budućnosti; Australija, Kanada, Hong Kong i Sjedinjene Američke Države su omiljene destinacije. Broj kineskih studenata iz istaknutih porodica koji su poslati na studiranje na Zapad se uveliko povećava, paralelno sa privatnim investicijama Kineza u nekretnine u Sjevernoj Americi. Stanovnici Hong Konga su se takođe požalili da su porodilišta u lokalnim bolnicama pretrpana porodiljama sa kineskog kopna, koje nastoje da obezbijede svojim bebama automatska lokalna rezidentska prava.

Kineska vojna birokratija je manje transparentna od njenog civilnog pandana, ali se čini da je jednako podložna korupciji i unutrašnjim suparništvima. Opasnost od vojne neposlušnosti je indirektno sugerisana kroz upozorenja civilnih vođa (uključujući i  Xi-ja) protiv bilo kakvih sličnih aktivnosti. Kina ima mnoštvo snažnih regionalnih identiteta – u Guandongu, Sečuanu, na sjeveroistoku i drugdje – i decenijske obrasce osvrtanja ka Pekingu, ili glumljenja poslušnosti dok se zapravo slijedi sopstveni put. Uprkos tome, stanovnici ovih regija ne oklijevaju kada se identifikuju kao Kinezi; njihove lokalne aktivnosti predstavljaju malu prijetnju nacionalnom jedinstvu i stabilnosti komunističke vladavine. Prema tome, kineska unutrašnjost nije u opasnosti od raspadanja. Ali zahtjevi za autonomijom od strane Tibetanaca, Uigura i stanovnika Hong Konga i Tajvana, predstavljaju izazov za zvanični koncept nacionalnog identiteta.

Za Tibetance i Uigure, želja za samovlašću je primarno ukorijenjena u razlikama u etnicitetu, jeziku, kulturi i religiji. Za Han-Kineze koji žive u Hong Kongu i Tajvanu, ovaj impuls potiče iz istorije i politike prošlog vijeka, koji su im dali osjećaj samostalnog identiteta. Obzirom na to da partijska ideologija podrazumijeva da se sve manjine tretiraju jednako i da vole svoju otadžbinu, secesionističke težnje Tibetanaca i Uigura sramote vlasti u Pekingu i predstavljaju prijetnju njihovim tvrdnjama o legitimitetu. Ekonomski i društveni uspjeh Hong Konga i Tajvana predstavljaju drugačiju vrstu prijetnje kroz dokazivanje da zapadna demokratija može da funkcioniše sasvim dobro među kineskim građanima, suprotno zvaničnom stavu Pekinga.

Odgovor Pekinga na sva četiri slučaja je bio isti, u suštini izjavljujući da je svaka regija dio Kine, željeli to njeni stanovnici ili ne. Komunistička partija je koristila sve četiri da stimuliše nacionalne osjećaje unutar Kine i da se pozicioniraju kao čuvari nacionalnog ponosa. Ono što se može čuti od partijskih zvaničnika, suprotno od figura kao što su Dalaj Lama, prognani vođa Uigura Rebiya Kadeer, bivši predsjednik Tajvana Chen Shui-bian i studentski aktivista iz Hong Konga Joshua Wong, jeste da imaju jednu zajedničku crtu: želju da „podijele otadžbinu“.

Popularno zapadno viđenje Kine kao samopouzdane narastajuće moći je opasno površno. Zemlja je sigurno bogatija nego što je bila prije četiri decenije, a njena vojska, diplomatski status i međunarodno ekonomsko prisustvo su znatno snažniji. Životni standard je poboljšan, a stotine miliona Kineza su izašli iz siromaštva kroz sopstveni naporan rad. Kako god, ispod površine, nesigurnost je raširena među svima, od farmera seljaka do članova privilegovane urbane klase. Ljudi se plaše kontaminirane hrane, vode i vazduha, a raširena korupcija i prevare pogoršavaju opšte raspoloženje i narušavaju povjerenje. Širenje interneta i spremnosti običnih ljudi da se traže svoja prava, otežalo je Vladi da drži društvo u onom redu u kome je bilo prije dvije generacije, u vrijeme Maovog režima.

Činilo se da je Hu, koji je odstupio 2012. sa mjesta vrhovnog lidera, posljednjih nekoliko mjeseci svog mandata gubio podršku. Njegov nasljednik, Xi, preuzeo je dužnost svjestan činjenice da se Kina suočava sa krizom i da on mora pokušati nešto drugačije. Njegov odgovor je bio da odustane od od poznatih revolucionarnih ideja generacije njegovih roditelja. Njegov otac, Xi Zhongxun, bio je Maov saradnik tokom '40-ih i '50-ih. Snažno je vjerovao da spartanska, nepotkupljiva Komunistička partija, pod jedinstvenom komandom može „služiti narodu“ (kao što kaže tada uobičajen slogan) i donijeti mu sreću. Mao je kasnije progonio Xi-ja starijeg, a „maoistički“ projekat je doživio neuspjeh na spektakularne načine. Mlađi Xi je bio svjedok tih neuspjeha, ali je ipak krenuo sličnim putem. Od 2012. godine, poistovjećivao se sa Maom – centralizovao moć, pokretao antikorupcijske kampanje, izazivao protivnike i čak pokazao pomak ka kultu ličnosti.

Ovo je opasno vrijeme, iz više razloga. Xi nije Mao, pri tom misleći i na inteligenciju i na harizmu, a i društvo kojim vlada je daleko sklonije otporu nego ono kojim je Mao vladao. Iako je Xi-jeva antikorupcijska kampanja osvojila veću podršku i naškodila nekima od njegovih neprijatelja, njen nastavak bi značio da bi uskoro morao da ide protiv svojih saveznika, uključujući i rodbinu i starije vojne zvaničnike, što bi proizvelo zazor dovoljan da sruši njegov režim. Međutim, nemogućnost da napreduje – što izgleda kao najvjerovatnija perspektiva – označiće Xi-ja kao još jednog konvencionalnog vladara i uzrokovaće pad njegove popularnosti. U ovoj oblasti, kao i u drugim, pouke iz 1950-ih su pokazale ograničenu savremenu korisnost.

Učenjak Džonatan Spens naslovio je svoj izvrsni rad o istoriji svoje zemlje Potraga za modernom Kinom. Riječ „potraga“ je bio inspirisan izbor. Skoro dva vijeka, velika drevna kineska civilizacija je tražila način da se inovira za moderno doba. Ovaj proces je podrazumijevao uklapanja, početke, ali i preokrete; uzrokovao je traume i doveo do neprirodne smrti najmanje 70 miliona ljudi.

Ključno pitanje je da li će projekat Komunističke partije o revitalizaciji kineske autoritarnosti uspjeti; ako uspije, kakve će biti njegove posljedice po Kinu i ostatak svijeta. Uzimajući u obzir i globalnu i lokalnu istoriju, mogao bi se prognozirati neuspjeh; uprkos povremenim zastojima, dugoročan trend popularizovanja političke participativnosti se čini izvjesnim. Međutim, kako je kineska Vlada posljednjih decenija ostvarila uspjeh na mnogim poljima, mogli bi da iznenade i na ovom. Ako se to ostvari – tj. ako se uspije u fabrikovanju retrogradne političke vizije na domaćem terenu, a izvoza autoritarnosti u inostranstvo – i Kina i svijet će ispaštati, ostajući da čekaju neku viziju kineskog identiteta pogodniju za današnje vrijeme. 

Izvor: Foreign Affairs                                           Prevod: Bojana Miodragović

Prvi dio teksta možete pročitati na ovoj adresi.