Estetika

Misteriozni Fajumski portreti

Antičko nasleđe vizantijskih ikona

Ovi živopisni pogrebni portreti, pretežno iz oaze Fajum, datovani su od I do IV veka. Predstavljaju evoluciju vekovne tradicije drevne egipatske slikarske umetnosti pod uticajem helenističkog slikarstva iz vremena Ptolomeja i realističnog rimskog porteta iz epohe vladavine Rima nad Egiptom. Rađeni su tehnikom tempere i enkaustike (slikanje voskom) na dasci. Konstatovan je njihov uticaj na srednjovekovno vizantijsko slikarstvo. Fajumski portreti su jedinstveni u svetu, otkriveno ih je do sada oko 900 i nalaze se u vlasništvu više od stotinu muzeja širom sveta. Likovi predstavljeni na portretima po nakitu koji nose (ogrlice i naušnice za žene i lovorov venac za muškarce) predstavljaju viši sloj egipatskog društva, grčko-rimske doseljenike i bogate Egipćane. 

Ovi portreti su izazivali pravu senzaciju od trenutka kada su otkriveni. Još ih je italijanski putnik Pjetro dela Vale opisivao 1615. godine dok je bio na proputovanju ka Indiji. Koje god da su okolnosti postojale u trenutku kada su ovi portreti nastajali - da li su naslikani za života predstavljene osobe ili je to bivalo učinjeno nakon njene smrti - sigurno je da je postojala napredna industrija kako samih slikara-portretista tako i njihovih radionica, i da u okviru tih radionica nisu postojali samo dobri i manje dobri majstori već je svaki od njih razvijao svoje sopstvene formule i svoje sopstvene trikove.

Repetitivna i formulistička upotreba proporcija korišćena je kao jedan od kriterijuma prema kojem se mogu razlikovati pojedinačne radionice. Lako je napraviti manje promene u okviru predstavljanja po određenoj formuli, što se naročito može primetiti na kosi i bradi, da bi se dobio utisak individualnosti pa čak i naturalizma, ali ne predstavlja nikakvu novinu koju su izmislili Fajumski slikari: npr., već u etrurskim votivnim glavama od terakote iz III veka pre n.e., koje same formiraju deo duge tradicije koja seže makar do VII veka p.n.e, se to može primetiti. Kada god pogledamo ovu galeriju likova primećujemo razlike i sličnosti lica, tehniku, stil, savremenu modu ili regionalnu praksu, slikareve tehničke mogućnosti i ponekad njegovu umetničku genijalnost, i fizionomije predstavljenih.

 

Tekst priredila: Milena Stefanović